ZWYCZAJE WIELKANOCNE W DAWNEJ ŻEGOCINIE

      Zwyczaje Wielkanocne zaczynała Niedziela Palmowa, kiedy to święcono gałązki wierzby i iwy ("bazie") oraz palmy zwane "kyćkami". Dawniej "kyćki" wiązano batami, a do środka wkładano "zotkę" z jarzma. Palmy strojono sztucznymi kwiatami i bibułkami, a na szczycie umieszczano chorągiewkę. Do czasu I wojny noszono bardzo wysokie "kyćki" i niesiono je w dwójkę, a po I wojnie proboszcz w Żegocinie zakazał noszenia wysokich palm, a nawet zarządził ich obcinanie przy kościele przez wikariusza i kościelnego. Obecny proboszcz nawrócił do dawnego zwyczaju i organizuje konkursy na najwyższe i najbardziej bogato ubrane palmy.
     Od Wielkiej Środy nie siano zboża  jarego, bo wierzono, że zboże siane w czasie zamknięcia dzwonów (od Wielkiego Czwartku do Wielkiej Soboty) nie chce się wysypywać, natomiast dobrze wtedy sadzić ziemniaki. W Wielki Piątek o świcie wbijało się w polach uprawnych krzyżyki z palm poświęconych w Niedzielę Palmową, na urodzaj. Dawniej wierzono, że w Wielki Piątek przed wschodem słońca chodziły po miedzach czarownice i zbierały rosę na "ściąganie mleka". Jeszcze poII wojnie opowiadała pewna kobieta z Żegociny, że sąsiad zaskarżył ją do sądu w Wiśniczu, że jest czarownicą i odbiera mleko od jego krów, ponieważ widział ją w Wielki Piątek rano na miedzy i koło stajni. W sądzie była to nie lada sensacja i wyśmiano go, a obecni na rozprawie wołali na niego "czarownik".
     W Wielką Sobotę święcono ogień, który rozpalano przed kościołem przy użyciu hubki i krzesiwa. Od poświęconego ognia rozpalali chłopcy tzw. "huby" (narośle z drzew), a po przyjściu z kościoła okadzali tlącymi się "hubami" dom i drzewa owocowe w sadzie, a wrzucali je do ognia w piecu, by uchronić dom od niespodziewanego pożaru. 
     W Wielką Sobotę święcono pokarmy tzw. "święconki" (masło, chleb, chrzan, jajka i wędliny). Do obrzędowych potraw należała wspomniana już "trzęsionka". Wielka Niedziela to dzień odwiedzin krewnych i sąsiadów oraz dziewcząt przez chłopców.
      W Poniedziałek Wielkanocny gospodarze kropili święconą wodą obsiane pola. Był to jeden z najweselszych dni roku. Od wczesnego rana rozlegały się dawniej wesołe śmiechy i "kwikania" młodych oblewających się wodą - dzień ten nazywano "śmigurtem". Starano się zastać domowników, a zwłaszcza dziewczęta w łóżku i zbudzić je strumieniem wody.

Fragment książki C. Blajdy "Żegocina dawna i współczesna" Żegocina 1993

Wielki Tydzień

      Cały Wielki Tydzień przeważnie schodził na przygotowaniach do świąt. Dzisiaj jest to łatwiejsze, ale dawniej zdobycie potrzebnych wiktuałów było prawdziwą sztuką.
      W Wielki Czwartek po przeniesieniu Pana Jezusa do ciemnicy i adoracji gospodarz robił z poświęconej palmy krzyżyki. "Zatykał" je nad drzwiami wejściowymi do domu i obejść gospodarskich. Pozostałe przed wschodem słońca w Wielki Piątek roznosił po polach, na których budziły się do życia oziminy i wbijał do ziemi, by dobrze plonowała i robactwo się nie chwytało. Wcześnie rano cała rodzina w miarę możliwości biegła do potoku, aby się obmyć w zimnej wodzie dla zdrowia i na pamiątkę męki Pana Jezusa.
      W Wielką Sobotę święcono wodę i ogień. Wodę przynoszono do domu i przechowywano przez cały rok. Wlewano ją do talerza, gdy ksiądz przychodził po kolędzie, by pobłogosławić i pokropić domowników. Święconą wodą kropiono młodą parę wychodzącą z domu do ślubu i wracającą z kościoła. Zegnano nią chłopców odchodzących do wojska, wyjeżdżających w świat, a także inwentarz wychodzący po zimie na pastwiska. Aby przynieść poświęcony ogień należało wcześniej uczynić pewne przygotowania. Chłopcy szukali najpierw na drzewach huby (grzyb drzewny, pasożyt). Odcinali ją i suszyli, a potem przewlekali przez nią drut.
      W Wielką Sobotę zapalali ją od poświęconego ognia w ognisku przed kościołem. Huba pali się, a właściwie tylko tli. Można ją zatem przynieść do domu. Hubą okadzało się najpierw domostwo, a potem wnosiło do mieszkania i rozpalano nią ogień w piecu. Święcenia ognia było domeną chłopców. Gdy w domu nie było syna, to poświęcony ogień przynosili "chrześnicy". Mówili wówczas:, "Przyszliśmy tu chrzestną matkę okadzić". Ceremonii stało się zadość, a delikwent otrzymywał parę groszy lub cukierki i ucieszony biegł do własnego domu. Obecnie święci się zamiast huby - zapałki.
      W Wielką Sobotę również święciło się i święci pokarmy. Dzisiaj zawartość koszyczka jest nieco inna. Pełno w nim czekoladowych baranków, pisanek, zajączków i kurczaczków, a obok nich dopiero chleb, chrzan czy wędlina. Dawniej "święconka" składała się z baranka upieczonego z ciasta w glinianej dużej formie. Jeśli znalazł się cukrowy baranek to przeważnie niewielki. Zdarzyło się, że takiego cukrowego baranka przechowywani z roku na rok. Chlubą pani domu lub dziewcząt były przeróżne pisanki. Oprócz nich święcono zwykłe jajka ugotowane w łupinach cebuli, zielonym życie lub czerwiach (robaki dające mocny czerwony kolor). W koszyku obowiązkowo był chrzan, chleb, masło, sól, wędlina (kiełbasa i boczek) oraz babka. Święconego nie wolno było "suszyć" po przyniesieniu z kościoła. Musiało czekać do Wielkiej Nocy, do uroczystego śniadania, w którym dominował żur na wędzonce z jajkami i kiełbasą. Kiszony żur gotowano na serwatce. Gdy rezurekcja odbywała się w Wielką Sobotę, to czasem po przyjściu do kościoła wyposzczone dzieci dostawały po jednym jajku i kawałku babki.

Święta Wielkiej Nocy

      Śniadanie w Niedzielę Wielkanocną jest bardzo uroczystym momentem. Rodzina zgromadzona przy stole dzieli się jajkiem, a potem spożywa poświęcone pokarmy. Dawniej w okresie międzywojennym rodzice przestrzegali dzieci, by jadły wolno, bo wyposzczony organizm mógł reagować różnymi sensacjami. Dzisiaj jest już zupełnie inaczej, a raczej zadbane dzieci trzeba namawiać do konsumpcji. Skorupek z poświęconych jajek i skórek z kiełbasy nie wolno było pod żadnym pozorem dawać zwierzętom czy kurom. Należało je zebrać i wynieść na pole orne, aby lisy nie porywały kur. Tego zwyczaju ściśle przestrzegano. Do święconych jaj jedzono chrzan "pogryzając" z całego korzenia. Wybornie smakowała wędzonka i domowa kiełbasa.
      W "lany poniedziałek", kto się wcześniej zbudził, ten oblewał członków rodziny wodą. Kawalerowie obficie polewali wodą panny, a te z krzykiem uciekały. Jeśli jednak były "suche", to też wyrażały swe niezadowolenie. Konkurent "do ręki" raczej skraplał damę swego serca wodą kolońską. Chyba, że nie było go stać na jej zakup lub był mało domyślny. Zdarzało się, że do domów, w których mieszkały dziewczęta, zakradali się chłopcy i z wiadrami wody wychodzili na strych. Gdy któraś panna wychodziła z izby, to wylewali na nią całą zawartość wiadra.
       Wodą poświęconą w Wielką Sobotę gospodarz w lany poniedziałek skraplał obejście gospodarskie, by się w nim darzyło i pola, aby rodziły.

Fragment książki "W kręgu żegocińskich baśni, obyczajów i zwyczajów" Żegocina 1998

ZOBACZ TAKŻE:

[wstecz]