DWÓR W ŁĄKCIE GÓRNEJ

Dwór w Łąkcie Górnej.

      Położony w Łąkcie Górnej dwór został zbudowany przez właścicieli majątku Wiktorię i Feliksa Armatowiczów, którzy odkupili go w 1869 roku od poprzednich właścicieli - Brunickich. To Armatowicze w latach 1871-1883 w miejsce starych zabudowań folwarcznych wznieśli istniejące do dziś: obszerną stodołę (1871) i trzykondygnacyjny spichlerz (1877), jeden z najciekawszych w naszej części województwa małopolskiego, a na koniec swój dwór (1883), wokół którego założyli park krajobrazowy . Około 1900 roku właścicielem całego majątku został doktor Klemens Rutowski, ożeniony w rodzinie Armatowiczów, po którym przejął go jego syn Adam, gospodarujący tu do 1945 roku. Początkowo dwór był niewielki, a obejmował tylko zachodnią część rzutu obecnego. Był parterowy i częściowo podpiwniczony. Dopiero w okresie międzywojennym Rutowcy nadali mu obecną postać. Jest to dziś budynek dość okazały, w całości murowany, o tynkowanych ścianach, piwnicach nakrytych sklepieniami kolebkowymi i żaglastymi oraz siodłowym dachu z dwoma szczytami. Starsza, zachodnia jego część ma od frontu ryzalit z obszernym holem i facjatą poprzedzony sześciokolumnowym portykiem nakrytym tarasem.
   Szczególnie atrakcyjnie prezentuje się fronton wschodniej, powstałej w 1939 roku części dworu. Zdobi go szereg wysokich, nakrytych łukami ostrymi otworów okiennych, przedzielonych półkolumnami i rząd znajdujących się nad nimi rozet. Tej jego dekoracji odpowiada wystrój wnętrz o "renesansowych" framugach drzwi i półkolumnach międzyokiennych wielkiego salonu.
   Za sprawą Rutowskich powstała też stojąca na południowym skraju polany parkowej neogotycka drewniana kaplica dworska, a także wznoszący się po zachodniej stronie dworu trójkondygnacyjny spichlerz, należący do największych tego rodzaju obiektów zabytkowych w regionie. Przebudowany w 1921 roku, eklektyczny, jest murowany, parterowy, z facjatą od strony południowej, z której jest wyjście na taras z czterokolumnowym portykiem i niską basztą zwieńczoną krenelażem. Postawiony na planie prostokąta. Jest częściowo podpiwniczony. Posiada 4 - kolumnowy portyk. W południowo - wschodniej części dworu obszerna sala doświetlona 6 wysokimi, ostrołukowymi oknami, z półkolumnami pomiędzy nimi i owalnymi okienkami nad gzymsem wieńczącym elewację. Dach dwuspadowy, kryty dachówką. Obok podworski park z wieloma zabytkowymi drzewami i piękną aleją bukową.
   Dekretem o reformie rolnej z dnia 6 września 1944 roku, a także rozporządzeniem wykonawcze ministra rolnictwa i reform rolnych wywłaszczono i usunięto siłą właścicieli majątku, którym zakazano osiedlania się w odległości mniejszej niż 30 km od swojej dawnej siedziby. Rutowscy opuścili dwór jeszcze przed nadejściem wojsk rosyjskich. Dwór wraz z gruntami i zabudowaniami gospodarczymi przeszedł na własność Skarbu Państwa. Opuszczone zabudowania  zostały rozgrabione i  zdewastowany.
   W dworze urządzona Szkołę Rolniczą, (kierował nią Zdzisław Adamus), którą przeniesiono w 1947 roku do Dąbrowicy. Podworskim terenem zarządzała początkowo Gmina Trzciana, potem, od lat 70-tych XX wieku Gmina Żegocina.
   W latach 60-tych teren parku i dworu objęła krakowska Chemobudowa, która przekształciła dwór w ośrodek kolonijny. Postawiono kilka domów letniskowych, urządzono stołówkę, letnie pawilony. W latach 80-tych opuszczony dwór powoli ulegał postępującej dewastacji. Gmina Żegocina przeprowadziła prace zabezpieczające (izolacja murów, remont dachu). W pierwszych latach XXI wieku Gmina Żegocina zdecydowała się na sprzedaż obiektu. 15 maja 2007 roku "Zespół Dworsko - Parkowy w Łąkcie Górnej" nabyła mieszkanka Madrytu - Pani Lidia Niedzielska za sumę 811.113 pln. Ponieważ obiekt jest wpisany do rejestru zabytków (A-56/M z 9.05.2006), nowy nabywca musiał przedstawić projekt zagospodarowania budynków i terenów parkowych. Pani Niedzicka przedstawiła dwie propozycje. Według planów dwór ma być przeznaczony na ośrodek hotelarsko-konferencyjny lub ośrodek wychowawczo-opiekuńczy.
   Wkróce rozpoczęły się pierwsze prace porządkowe, które najpierw przeprowadzono w podworskim parku. Rozpoczęły sie także prace wewnątrz budynku dworskiego. Wzmocniono konstrukcję budynku postawieniem nowych ścian działowych, usunięto elementy pozostałe w kuchni i innych pomieszczeniach, rozburzono stare piece, usunięto zepsuta stolarkę, postawiono nową więźbę dachową. Prace jednak ustały i przez kilka kolejnych lat, zabytkowe obiekty znów niszczeją, a dach dworu zabezpieczony jest tylko plastikową folią.    
   Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał w 2006 roku obiekt na listę zabytków. Obecnie obiekt jest zakniety dla zwiedzających. Trwa remont obiektu.

Dwór w Łąkcie Górnej - sala balowa z widokiem na kapliczkę.        Dwór w Łąkcie Górnej - portyk.   Ostrołukowe okna, a nad nimi rozety. Przydworska aleja parkowa.

Dworski spichlerz, przerobiony na obiekt mieszkalny.

Stodoła dworska (dziś już nie istnieje).

Dworski spichlerz, przerobiony na obiekt mieszkalny. Stodoła dworska (dziś już nie istnieje).

    Dobra ziemskie w Łąkcie pierwotnie należały do rycerskiego rodu Żegotów herbu Topór. W przeciągu wieków Łąkta Górna wielokrotnie zmieniała właścicieli. W 1581 roku, podzielona już na część dolną i górną była własnością Stanisława Orzechowskiego i Marcina Chełmskiego. W 1629 roku weszła w skład klucza dóbr wiśnickich, którego właścicielami byli Lubomirscy. W roku 1819 figuruje jako właścicielka Konstancja z Lubomirskich Rzewuska. W roku 1825 majątek został zlicytowany - nabył go Wincenty Skrzyński, po nim, w roku 1843, przechodzi na własność Ludwika Skrzyńskiego, a w końcu w 1845 należy do Adelajdy z Pnińskich hr. Dohla, od której odkupili go baronostwo Bruniccy.
     W roku 1869 dobra Łąkta Górna, Kunica i Bytomsko zakupili Feliks i Wiktoria Armatowiczowie, którzy w latach 1871-1883 na miejscu starych zabudowań folwarcznych wznieśli nowe budynki dworskie, z których do dziś zachowały się: dwór (1883), stodoła (1871) oraz jeden z najciekawszych na tym terenie, trzykondygnacyjy spichlerz (1877). Od 1900 r. Łąkta Górna drogą koligacji rodzinnych przeszła w ręce Klemensa Rutowskiego, po którym przejął go syn, Adam.
     Początkowo dwór był niewielki, a obejmował tylko zachodnią część rzutu obecnego. Był parterowy i częściowo podpiwniczony. Dopiero w okresie wojennym Rutowscy nadali mu obecną postać. Jest to dziś budynek dość okazały, w całości murowany, posiada tynkowane ściany, piwnice nakryte sklepieniami kolebkowymi i żaglastymi oraz siodłowy dach z dwoma szczytami. Starsza, zachodnia część dworu ma od frontu ryzalit z obszernym holem i facjatą poprzedzony sześciokolumnowym portykiem nakrytym tarasem. Szczególnie atrakcyjnie prezentuje się fronton wschodniej, powstałej w 1939 r. części dworu. Zdobi go szereg wysokich, nakrytych łukami ostrymi otworów okiennych, przedzielonych półkolumnami i rząd znajdujących się nad nimi rozet. Tej dekoracji dworu odpowiada wystrój wnętrz o "renesansowych" framugach drzwi i półkolumnach międzyokiennych wielkiego salonu. Za sprawą Rutowskich powstała też stojąca na południowym skraju polany parkowej neogotycka drewniana kaplica dworska, oraz wznoszący się po zachodniej stronie dworu trójkondygnacyjny spichlerz, który należy do największych tego rodzaju obiektów zabytkowych w regionie. Obok podworski park z wieloma zabytkowymi drzewami i piękną aleją bukową.
     W 1921 roku nastąpiła pierwsza przebudowa dworu, w ramach której do elewacji od strony południowej dostawiono kolumnowy portyk z tarasem. W 1939 roku rozbudowano dwór, przedłużając znacznie jego skrzydło wschodnie. W dobudowanej części znalazła się reprezentacyjna sala balowa, co jednocześnie zmieniło bryłę całego budynku. W okresie II wojny dwór zamieszkiwali Adam i Irena (z d. Bielawska) Rutowscy.
    Jak wspomina prof. Jan Kaczmarczyk (emerytowany kierownik katedry Hodowli Trzody Chlewnej Akademii Rolniczej w Krakowie), którego ojciec - Henryk Kaczmarczyk - od 1921 roku pracował w dworze Rutowskiego, a on sam jako mały chłopiec w latach 30. chodził w nagonce z Rutowskim na polowania: We dworze była chlewnia zarodowa, niewielka, ale taka, że na wystawy w całej Polsce, a nawet do Niemiec na wystawy jechały te świnki. Chlewnia znajdowała się w południowo-zachodniej części obecnego parku. Także w oborze były przepiękne krowy. Dzięki temu, jak przyszli Niemcy, zostawili cały majątek, nie był pod żadnym zarządem niemieckim, aczkolwiek ciągle pojawiały się tu kontrole niemieckich specjalistów od rolnictwa. Ale też prawie cała produkcja szła na potrzeby Niemców, nikt się o to nie pytał, ale bardzo oszczędzali materiał zwierzęcy, bo to było piękne stado holenderskie, na importach z Holandii kiedyś zbudowane i zadbane. Wszystko to było utrzymane, zadbane. (...) W czasie wojny w dworze bardzo często gościli Niemcy. (...) Podczas wojny Rutowski - z wielu względów - upijał szwabów. (...) Ale bywali ta także partyzanci, działacze konspiracyjnego podziemia AK, którzy przy okazji wyciągali od pijących tu okupantów, co tylko chcieli. Bardzo często była taka sytuacja, że w jednym dworskim pomieszczeniu byli Niemcy, a w innym partyzanci lub działacze konspiracyjni. W Łakcie, w Granicach, bardzo często atakowane były niemieckie transporty. Ale po każdej takiej akcji mieszkańcy Łąkty zabierali co tylko było można i uciekali, w obawie przed pacyfikacją, w Przylasek lub w stronę Kamionnej. Partyzanckie akcje "zwalano" na rosyjską partyzantkę, a Niemcy kończyli pobyt zwykle na dworze. Tu można było bowiem porozmawiać po niemiecku. Dzięki temu wieś unikała pacyfikacji.
    W 1944 roku Rutowscy wraz z rodziną opuścili majątek i zamieszkali w Krakowie. Po wojnie w dworze była szkoła rolnicza. (przeniesiona w 1947 roku przez kierującego nią Zdzisława Adamusa do Dąbrowicy, dawnego majątku Włodków). W latach 60. teren parku i dworu objęła krakowska Chemobudowa, która przekształciła dwór w ośrodek kolonijny. Postawiono kilka domów letniskowych, urządzono stołówkę, letnie pawilony.
    W latach 80. opuszczony dwór powoli ulegał postępującej dewastacji. Gmina Żegocina prowadziła jedynie prace zabezpieczające (izolacja murów, remont dachu), wreszcie w maju 2007 roku sprzedała go osobie prywatnej.
    Nowy właściciel podjął się remontu i modernizacji obiektu. Najpierw dokonano rekonstrukci parku, potem zajęto się wzmocnieniem konstrukcji murowanej budynku oraz zmiany pokrycia dachowego.

Dwór w okresie remontu. Dwór w okresie remontu.
Dwór w okresie remontu. Dwór w okresie remontu.
Dwór w okresie remontu.

[wstecz]