ŻEGOCINA - TEKSTY ŹRÓDŁOWE

ŻEGOCINA - TEKSTY ŹRÓDŁOWE

OPIS MIEJSCOWOŚCI OBECNEJ GMINY ŻEGOCIINA

zawarty w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" - cz. VI, pod redakcyą Bronisława Chlebowskiego, mgra nauk filologiczno - historycznych b. Szkoły Głównej Warszawskiej Władysława Walewskiego, obyw. ziemskiego kandydata nauk dyplomatycznych Uniwersytetu Dorpackiego, Warszawa 1885.
    Inicjatorem i głównym redaktorem słownika był Filip Sulimierski - redaktor „Wędrowca”, magister nauk fizyczno-matematycznych b. Szkoły Głównej Warszawskiej. Razem z nim współredagowali dzieło Bronisław Chlebowski - magister nauk filologiczno-historycznych b. Szkoły Głównej Warszawskiej oraz Władysław Walewski - ziemianin, kandydat nauk dyplomatycznych Uniwersytetu Dorpackiego.
    Praca została opublikowana w dużym stopniu dzięki funduszom Witolda Zglenickiego uzyskanym za pośrednictwem Kasy Mianowskiego. Poszczególne tomy ukazywały się w latach 1880–1902 i były dostępne w prenumeracie pod postacią szczupłych zeszytów, których kilkanaście składało się na każdy tom.
Dzieło to, wydane pod tytułem pozwalającym uniknąć ingerencji cenzury carskiej, stanowi opis prawie wszystkich miejscowości z terenów, które obejmowała pierwsza Rzeczpospolita w swych największych historycznych granicach. W ten sposób hasła obejmują zarówno regiony, miasta, wsie i osady, jak i rzeki, jeziora i szczyty górskie.
   Do redagowania haseł wykorzystano dane urzędowe, a także nadsyłane od amatorów lokalnej historii angażujących się dobrowolnie lub odpłatnie. Ich wkład w tworzenie dzieła jest znaczny. Jednym z wielu współautorów był Feliks Armatowicz - dziedzic z Łąkty Górnej.

Zachowano oryginalną pisownię.

Bełdno - wś, pow. bocheński, par. Rzegocina, o 2 kil. od Rzegociny, własność funduszu religijnego.

Bytomsko - /inaczej Bytomska/, wieś w pow. bocheńskim, o 23 km od Bochni, 2 mile od Wiśnicza, o 2^3/4 mili od Limanowy odległa, leży pomiędzy górami, podgórze Tatr stanowiącymi. Według ostatniego spisu ludności Bytomsko liczy 380 mk., przeważnie rolnictwu oddanych, nie posiada żadnej szkoły miejscowej, lecz posyła swoje dzieci do szkoły w Rzegocinie, około mili odległej, przyczyniając się w części do uposażenia nauczyciela tamże. Obszar cały tej wsi wynosi 974 m, z których dwór zajmuje przeszło 300 morgów. Mieszkańcy przeważnie trudnią się rolnictwem, hodowaniem lnu i tkaniem płótna, a zamożniejsi handlem wołami. Prócz jednej rodziny arendarza izraelskiej, wszyscy są religii rzym. kat. i Polakami i należą do kościoła parafialnego w Rzegocinie, gdzie także i poczta się znajduje. Według zapisek Tabuli krajowej lwowskiej Bytomsko należało aż pod koniec ośmnastego wieku do klucza dóbr Wiśnicz, którego właścicielem był podtenczas Stanisław ks. Lubomirski; po jego śmierci wskutek działu familijnego stała się właścicielką połowy tego klucza Konstancya z książąt Lubomirskich hrabina Rzewuska, a w roku 1819 figuruje już sama jako jedyna właścicielka dóbr Łątka Górna, Kunica i Bytomsko i jako współwłaścicielka zamku na Wiśniczu. W 1822 r. ogłoszono sądownie upadłość majątkową tejże hrabiny Rzewuskiej, wskutek czego Wincenty Skrzyński nabył te dobra: Łąkta Górna, Kunica i Bytomsko na publicznej licytacji w roku 1825. Następnie wskutek działu familijnego przechodzą te dobra w roku 843 na Ludwika Skrzyńskiego, od którego takowe w roku 1845 nabywa Adelaida ks. Ponińska, ur. hrab. Dohna. W 1866 r. nabywają drogą kupna dobra Łąkta górna, Kunica i Bytomsko Feliks i Wiktorya Armatowicze i są do dzisiejszego dnia tychże właścicielami. Przez lat dwadzieścia cztery z małą przerwą, bo od roku 1845 do 1869, pozostawały te dobra w rękach niemieckich: mimo to jednak cywilizacya niemiecka nie zaszczepiła swoich korzeni u włościan.

Łąkta Górna, wś, pow. bocheński, odległa od Bochni 18 kil., od Wiśnicza 10 kil. a od Limanowy 18 kil., przy powiatowym gościńcu, z Bochni przez Limanowę do Sącza, stamtąd do Węgier prowadzącym położona, znajduje się pomiędzy górami, podgórze Tatr stanowiącemi. Według ostatniego spisu ludności liczy 1082 mk. katol. i 22 żyd., posiada 160 dm. i należy do par. w Rzegocinie. Obszaru zajmuje 1480 mr., z tych. dwór 630 tur., glebę ma glinkowatą, przy starannej uprawie wszystkie rodzaje zbóż, a przeważnie pszenicę wydającą. W r. 1293 Zbigniew Żegota dziedzic Ł. ufundował kościół w Rzegocinie. Mieszkańcy przeważnie trudnią się rolnictwem; jednak i rzemiosło nie jest im obce. Według zapisek tabuli krajowej lwowskiej Ł. Górna należała aż po koniec XVIII w. do klucza dóbr Wiśnicz, którego właścicielem był podtenczas Stanisław ks. Lubomirski; w r. 1819 figuruje jako właścicielka Ł. Górnej Konstancya z ks. Lubomirskich hr. Rzewuska, po której w roku 1822 w skutek ogłoszenia sądowego upadłości nabył Wincenty Skrzyński, po nim w r. 1843 objął Ludwik Skrzyński na podstawie działu familijnego, a w końcu przechodzi w r. 1845 na własność Adelajdy ks. Ponińskiej, ur. hr. Dohna. W r. 1869 nabywają drogą kupna dobra Ł. Górna, Kunica i Bytomsko Feliks i Wiktorya Armatowicze i do dnia dzisiejszego pozostają w ich posiadaniu. Przez lat przeszło 24 dobra te zostawały w rodzinach niemieckich, bo i ks. Adolfa Ponińskiego do nich zaliczyć należy, a przecież prócz wytępienia lasów i zniszczenia dóbr, żadnych po sobie nie pozostawili śladów godnych do zapamiętania. Szkoła istnieje w Ł. Górnej dopiero od r. 1876, a to przeważnie w skutek starania obecnych właścicieli, którzy bezpłatnie wydzielili z obszaru dworskiego grunt pod budynek szkolny i ogród i wyznaczyli z lasów swoich potrzebny materyał. Dawniej posyłano stąd dzieci do szkółki w Rzegocinie, blisko pół mili lub więcej odległej, i to tylko podczas lata. Do Ł. Górnej nałeży folwark Kunica al. Kunice, niegdyś stanowiący osobne ciało tabularne jak i Skrzydłówka, po której tylko karczma dworska tem mianem obdarzona pozostała; obecnie zlały się w jedno i tworzą z Ł. Górną nierozdzielną całość. (F. A.)

Rozdziele - Dolne i Górne, dwie wsi w pow. bocheńskim, tworzą wspólny korpus tabularny. Parafia i urz. poczt. w Rzegocinie (o 3.7 do 5,6 klm.). Leżą w okolicy podgórskiej i lesistej, przy gościńcu z Bochni do Limanowy. R. Dolne wznies. 379 mt., ma 36 dm. i 287 mk. R. Górne zajmuje szczyt wzgórza (415 do 535 mt.); liczy 110 dm. i 823 mk. Prócz tego na rozparcelowanym obecnie obszarze więk. posiadłości jest 4 dm. i 21 mk. Pod względem wyznania jest ogółem 1098 rz.kat. i 33 izrael. Nazwę tę spotykamy w dypl. Bolesława Wstydliwego z d. 9 maja 1262 (Kod. dypl. kat. krak., wyd. Piekosiński, I, 86), w którym książę nadał las Rozdziele, położony w okolicy Bochni, Dzierżykrajowi z Niegowici i jego bratu Wrzonowi, kanon. krak. W r. 1581 (Pawińśki, Małop., 55) dzieliło się R. Dolne na dwie części: Otfinowskiego, mającą 2^3/4 łanu kmiec. i Zofii Kowalewskiej z 3/4 łanu kmiec.; Górne zaś, należące do par. w Tęgoborzy (tamże, 137), rónież na dwie części: Andrzeja Tęgoborskiego z półłankiem kmiecym i spadkobierców Jerzego Jordana z 3 półłankami i zagrodą z rolą. (Mac.)

    Rzegocina - właściwie Żegocina dawniej Poręba Żegotna al. Wola Żegota, wś, pow. Bocheński par. rzym - kat. Szkoła 3 klasowa i Urząd poczt. w miejscu. Leży w okolicy podgórskiej, przy gościńcu z Bochni do Limanowy, wznieś. 379 mt. npm. Naziom opada ku północy.
    Graniczy na płd. z Rozdzielem Górnem, na zach. z Bełdnem, na wschód z Bytomskiem a na półn. z Kochanówką. Wzgórze wschodnie zw. Opuszczę dochodzi w szczycie "Nad Lasami" 661 mt, Zachodnie "Las Kamieński" ma szczyt "Pasierbiec" (805 mt.) Na obszarze gm. jest 136 a na wiek. 5 dm. wogóle 936 mk., 885 rzym-kat i 51 Izrael. POS. wiek. (Sam. Rosenbluma) z 55 mr. roli, 7 mr. łąk, 9 mr. past. i 497 mr. lasu, mn. z 610 mr roli, 121 mr. Łąk, 105 mr. past. i 149 mr. lasu. Lud trudni się wyrobem gontów.
      Kościół drewniany, przy gościńcu na pagórku, założony w 1293 r. przez Zbigniewa Żegotę, dziedzica Łąkty. W dokumencie czytamy: "Nos Zbigneus Żegota haeres de Łąchta ..... fundavimus ecciesiam in villa nostra Wola Żegota dieta, in honorem .... S. Nicolai patroni nostri." W XV w. został zniszczony a w XVI w. był przez 40 lat zamieniony na zbór. Wizyta kościelna z 1595 r. powiada: "item habet domum pro rectore scholae bonam cum horto." Do par. (dek. bocheński) należą: Łąkta Górna i Dolna, Bytomsko, Rozdziele Górne i Dolne, Belcze, Kierlikówka, Ujazd i Zadziele.
     W r. 1581 Żegocina Wolia (Pawiński, Małop., 55) była własnością Stanisława Otfinowskiego i składała się z 2 łan., 3 zagród bez roli, rzemieślnika i ćwierci roli. Do par. należały prócz wymienionych: Skrzydlarka i Kunicze ale nie było Belczy, Kierlikówki, Ujazdu i Zadziela. (Mac.)

[powrót]