ENCYKLOPEDIA ŻEGOCIŃSKA - ŻARNA

   Żarna - dawne (używane już w neolicie) urządzenie do mielenia ziarna na mąkę. Składają się z 2 kamieni, między którymi rozcierano ziarno, sypane do zagłębienia w większym, nieruchomym kamieniu.
   W XI-XII w. pojawiły się na polskich ziemiach żarna obrotowe, w których po spodnim nieruchomym kamieniu - leżaku - obracał się wokół drewnianej osi, umocowanej w otworze leżaka, kamień ruchomy, zwany biegunem.
    Żarna rotacyjne zaczęły się pojawiać na ziemiach polskich w ok. I wieku p.n.e. i prawdopodobnie wywodzą się od małych przenośnych żaren używanych przez wojska rzymskie. W Polsce zachowane w biednych gospodarstwach chłopskich do początku XX w.; obecnie żarna są jeszcze używane przez niektóre ludy pierwotne.

   Zabytkowe żarna, w tym tzw. korbioce, można oglądać w Izbie Regionalnej w Żegocinie.

   Typowe żarna rotacyjne składają się z kamieni żarnowych, osi, paprzycy, rączki (żerdki - kierownicy, żarnówki), kadłuba i mechanizmu regulującego rozstaw kamieni. Oś, zwana też wrzecionem, to element konstrukcyjny, wokół którego obraca się kamień wierzchni. Rączka bądź też żarnówka służy do wprawiania w ruch górnego kamienia, kadłub to obudowa, przyjmująca zazwyczaj kształt skrzynki wspartej na czterech nogach. Mechanizm regulacji rozstawu kamieni to ruchoma oś, której część górna przechodzi przez kamień spodni i podpiera kamień obrotowy (górny), dolna zaś poniżej leżaka opiera się na poprzeczce umocowanej poniżej blatu kadłuba. Podnoszenie lub obniżanie poprzeczki powoduje podnoszenie lub opuszczanie górnego kamienia, a to z kolei umożliwia regulowanie grubości zmielonego produktu.

Opis rysunku: a) żarnówka, b) kamień górny, c) gora, d) dziura na żarnówkę, e) wysypek, f) pieleć, g) podraza, h) wrzeciono.

[wstecz]