DZIEWIĘĆSIŁ - PRZYRODNICZY SYMBOL ŻEGOCINY

Dziewięćsił bezłodygowy na rozdzielskiej łące.

Stylizowany dziewięćsił - wyrób snycerski z Bełdna.

     Carlina acaulis L. - czyli dziewięćsił bezłodygowy - śmiało może być przyrodniczym symbolem Gminy Żegocina. Ten gatunek rośliny dwuletniej należącej do rodziny astrowatych, występuje w rejonach alpejskich południowej i centralnej Europy, ale również na terenie Polski (Beskidy, Pieniny, Tatry, Sudety). Na terenie Gminy Żegocina spotkać go można właściwie we wszystkich wioskach, a najwięcej w Rozdzielu (głównie stoki gry Kamionna) i Żegocinie (stoki Żarnówki). Od dawna właśnie motyw dziewięćsiła jest wykorzystywany w tutejszej sztuce rękodzielniczej, głównie snycerskiej. Nie mogło go także zabraknąć na jednej z wydanej w Żegocinie widokówek.

    Dziewięćsił bezłodygowy okazuje się być rośliną niezwykłą. Jej łacińska nazwa powstała być może przez zniekształcenie włoskiego "cardina" albo pochodzi od imienia Karola Wielkiego lub Karola V, którzy prawdopodobnie wykorzystywali właściwości lecznicze rośliny z tego rodzaju. Możliwa jest także grecka etymologia nazwy - a = zaprzeczenie + kaulos = łodyga - "roślina pozbawiona łodygi". Nazwy regionalne tej rośliny, występującej w południowej i środkowej Europie, na Syberii i Kaukazie, a w Polsce w Sudetach i Karpatach, po piętro subalpejskie, oraz na rozproszonych stanowiskach na całym niżu, z wyjątkiem obszarów nadbałtyckich, są bardzo różne i nieraz oryginalne. Dziewięćsił nazywany jest m. in. tak: kąsina bezłodygowa; chleb myśliwski, czartopłoch, dziewięsioł, dziewiynciornik, kameleon biały, karpiel, kołtunowe ziele, kwak góralski, osetek, polanowy kwacek, rozetek, rzepa świerzepa, urocznik, zającza rzepka.
    Przyrodniczy symbol Żegociny to bylina o łodydze nadziemnej, zwykle nierozwiniętej, liście w przyziemnej różyczce, pierzastosieczne. Odcinki liściowe głęboko wcięte, kolczasto zakończone, spodem słabo omszone. Koszyczek kwiatostanowy rozwarty o średnice około 7-15 cm, wewnętrzne łuski okrywy suche, sztywne lśniąco białe. Kwitnie od sierpnia do września, owocem jest owłosiona niełupka. Gatunek dawniej pospolity, teraz z powodu niszczenia stał się w niektórych rejonach rzadkością. Roślina objęta ścisłą ochroną prawną.

    Botanicy tak opisują tę roślinę: dziewięćsił bezłodygowy ma liście pierzaste, powcinane, kolczasto zakończone, tworzące rozetę. Rozeta rozpostarta tuż przy gruncie, osiąga do 15 cm średnicy. W środku rozety umiejscowiony jest duży srebrzystobiały, koszyczkowy kwiatostan, przypominający pojedynczy kwiat. Kwiatostan otwiera się tylko w słońcu. Kwitnie od lipca do września. Owocuje jesienią. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. Korzeń ma gruby, palowy. 
    Właśnie ów korzeń wykorzystywany był i jest do celów leczniczych. Już w średniowieczu uważany był za roślinę tego rodzaju. Korzeń wykorzystywany był jako środek napotny lub moczopędny, a także przy zaburzeniach trawienia. Zawiera olejek (1-2%), w nim związek poliacetylenowy (tlenek carlina) o działaniu bakteriobójczym, garbniki i inulinę. Wyciąg z niego ma właściwości hamujące wzrost bakterii gram-dodatnich oraz gronkowca złocistego. Dziewięćsił - według górali jest stara nazwą pochodzącą stąd, że w dawnych czasach przypisywano tej roślinie czarodziejską moc dziewięciu sił, dziewięciu tajemnych mocy, które powodują dziewięciokrotnie silniejsze jego lecznicze i magiczne właściwości, stymuluje organizm, działa przeciwko reumatyzmowi, działa oczyszczając, reguluje zaburzenia trawienia, leczy przeziębienie, a długotrwale zastosowanie nalewki niweluje występowanie miażdżycy  etc. Jeśli rzeczywiście tak jest, to okazuje się, że dziewięćsił ma lepsze właściwości niż słynny chiński korzeń żeń-szeń.
     Kwiatostan dziewięćsiła zamyka się pod wpływem zwiększonej wilgotności powietrza, co postrzegane jest jako zwiastun nadchodzącego deszczu.

Wszystkie fotografie dziewięćsiła tu przedstawione wykonano tylko na jednej, niewielkiej łące w Rozdzielu.

     Ponieważ jest to roślina pod ścisłą ochroną i nie wolno jej wyrywać, upowszechnia się szybko jej uprawa w ogródkach skalnych i rabatach. Wysiew nasion w maju - czerwcu, po 2-3 nasiona do doniczek o średnicy 10-12 cm. Kiełkują po 18-25 dniach w temperaturze 18-22 stopni Celsjusza. Na miejsca stałe wysadzać we wrześniu w rozstawie 30x40 cm. Wymaga gleby przepuszczalnej, próchniczej koniecznie wapnowanej, stanowiska słonecznego.

tols

[wstecz]