"Niebieskie Karty" to procedura uruchamiana i realizowana w związku z
uzasadnionym podejrzeniem istnienia przemocy w rodzinie. Obowiązuj ona w Policji od 1998
r., zaś w pomocy społecznej - od 2004 r. Zalecana była do stosowania również przez
gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych.
Istotne zmiany w zakresie realizacji procedury "Niebieskie
Karty" przyniosła ubiegłoroczna nowelizacja ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1492, ze zm.). Dodany z dniem 1
sierpnia 2010 r. art. 9d znacząco rozszerzył krąg podmiotów włączonych w realizację
tej procedury, wprowadzając jednocześnie zasadę ich wzajemnej współpracy. Działania
na rzecz osób dotkniętych przemocą w rodzinie oraz sprawców przemocy mają odtąd
podejmować nie tylko przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz Policji, ale również
przedstawiciele oświaty i ochrony zdrowia. Ustawodawca zobowiązał jednocześnie Radę
Ministrów do wydania rozporządzenia; które miałoby uszczegółowić procedurę
"Niebieskie Karty" oraz określić wzory stosowanych w niej formularzy. Prace
nad przygotowaniem tego rozporządzenia trwały ponad rok.
Ostatecznie zostało ono wydane 13 września 2011 r. i weszło z
życie 18 października 2011 r. Obecnie uprawnienie do wszczęcia omawianej procedury
mają przedstawiciele wszystkich podmiotów zaangażowanych w jej realizację, tj.
jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów
alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia. Zainicjowanie procedury następuje
przez wypełnienie formularza "Niebieska Karta - A" stanowiącego załącznik do
wspomnianego rozporządzenia. Impulsem do wypełnienia tego formularza może być
powzięcie przez przedstawiciela jednej z wymienionych wyżej instytucji, w toku
prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy w
rodzinie. Wszczęcie procedury może nastąpić również w wyniku zgłoszenia dokonanego
przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie. Na tym
etapie prawdopodobieństwo stosowania przez daną osobę, przemocy domowej nie musi być
zatem nawet uprawdopodobnione.
Niemniej jednak kontynuowanie procedury będzie wymagało weryfikacji
prawdziwości informacji, na podstawie których wypełniono formularz "Niebieska
Karta - A". Jeżeli okaże się, że podejrzenie zaistnienia przemocy w rodzinie jest
nieuzasadnione, wówczas procedura zostanie zakończona.
Wypełnienie formularza "Niebieska Karta - A"
następuje w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta
przemocą w rodzinie, choć rozporządzenie zezwala na dokonanie tej czynności również
bez jej udziału, jeżeli nawiązanie bezpośredniego kontaktu jest niewykonalne. W tym
ostatnim wypadku przedstawiciel podmiotu zaangażowanego w realizację procedury powinien
jednak najpierw podjąć próbę skontaktowania się z osobą, co do której istnieje
podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Gdyby się okazało, że stan
zdrowia tej osoby lub zagrożenie jej życia lub zdrowia uniemożliwia jej obecność przy
wypełnianiu formularza "Niebieska Karta - A", wówczas należałoby poczekać
na ustanie przeszkody. Udział osoby, co do której istnieje podejrżenie, że jest
dotknięta przemocą w rodzinie jest o tyle istotny, że bezpośrednio po wypełnieniu
formularza "Niebieska Karta - A" osobie tej jest przekazywany formularz
zawierający informację o przysługujących jej prawach, działaniach, które może
podjąć i miejscach, w których może poszukiwać pomocy. Informacja ta jest objęta
treścią formularza "Niebieska Karta - B", który stanowi kolejny załącznik
do wspomnianego wcześniej rozporządzenia. W ciągu 7 dni od wszczęcia procedury
wypełniony formularz "Niebieska Karta - A" powinien zostać przekazany
przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego, który niezwłocznie, nie później niż
w ciągu kolejnych 3 dni, informuje o sprawie pozostałych
członków zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej. Ci ostatni zapraszają na
posiedzenie osobę, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w
rodzinie i w jej obecności wypełniają formularz "Niebieska Karta - C".
Kontaktują się oni również z osobą, co do której istnieje podejrzenie, że stosuje
przemoc w rodzinie celem wypełnienia w jej obecności ostatniego formularza, tj.
"Niebieskiej Karty - D".Jeżeli pojawi się podejrzenie, że osoba, wobec
której wszczęto tę procedurę, dopuściła się po raz kolejny aktu przemocy w
rodzinie, zdarzenie to dokumentuje
się przez ponowne wypełnienie formularza "Niebieska Karta - A" lub formularza
"Niebieska Karta - C".
Rozporządzenie wymaga, by wszystkie działania podejmowane w
ramach realizacji omawianej procedury były dokumentowane. Nie jest to jednak bynajmniej
przejaw nadmiernej biurokracji. Wszelkie notatki i protokoły mogą być bowiem dowodem w
postępowaniu karnym przeciwko sprawcy przemocy domowej, stąd w przypadku podejrzenia
popełnienia przestępstwa powinny być one przekazane Policji lub prokuratorowi.
Obecnie nie budzi wątpliwości to, jakie działania wobec osoby
dotkniętej przemocą domową i sprawcy tej przemocy mogą podejmować poszczególne
podmioty zaangażowane w realizację procedury "Niebieskie Karty".
Rozporządzenie skonkretyzowało bowiem obowiązki przedstawicieli poszczególnych
instytucji oraz zadania członków zespołu interdyscyplinarnego i grupy roboczej. Od
każdego podmiotu zaangażowanego w procedurę, osoba dotknięta przemocą w rodzinie
może oczekiwać otrzymania kompleksowej informacji o możliwościach uzyskania pomocy i
wsparcia oraz dalszych działaniach, które warto podjąć celem poprawy swojej sytuacji.
Przedstawiciel ochrony zdrowia powinien również poinformować
tę osobę o uprawnieniu do uzyskania bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego o ustaleniu
przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie. Pracownik
socjalny jednostki organizacyjnej pomocy społecznej powinien dokonać diagnozy sytuacji i
potrzeb osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w
rodzinie, a w razie potrzeby - zorganizować dostęp do pomocy medycznej oraz zapewnić
schronienie w placówce świadczącej pomoc dla ofiar przemocy w rodzinie. Z kolei
funkcjonariusz Policji jest zobowiązany do udzielenia osobie dotkniętej przemocą w
rodzinie niezbędnej pomocy, zapewnienia ochrony jej życiu, zdrowiu i mieniu oraz
zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa na miejscu zdarzenia.
Policja powinna również podjąć działania mające na celu
zapobieganie zagrożeniom mogącym występować w rodzinie w przyszłości. W ramach tych
działań funkcjonariusz Policji będzie skradał wizyty sprawdzające stan
bezpieczeństwa osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w
rodzinie, w zależności od potrzeb określonych przez zespół interdyscyplinarny lub
grupę roboczą.
Istotne znaczenie w realizacji procedury "Niebieska
Karta" ma również wielostronne oddziaływanie jej uczestników bezpośrednio na
sprawcę przemocy celem uświadomienia mu konsekwencji jego działań oraz zmotywowania do
zmiany zachowania. O ile jest to możliwe, funkcjonariusz Policji powinien przeprowadzić
ze sprawcą przemocy domowej rozmowę, w szczególności o odpowiedzialności karnej,
wzywając go jednocześnie do zachowania zgodnego
z prawem i zasadami współżycia społecznego.
Z kolei pracownicy socjalni oraz przedstawiciele oświaty i gminnej
komisji rozwiązywana problemów alkoholowych mogą uświadamiać osobom stosującym
przemoc konsekwencje ich czynów oraz informować o możliwościach podjęcia leczenia lub
terapii i udziale w programach korekcyjno-edukacyjnych. Działania w stosunku do sprawcy
przemocy podejmują również członkowie zespołu interdyscyplinarnego i grupy roboczej.
Informują oni sprawcę o konsekwencjach popełnionych czynów, motywują do udziału w
programach korekcyjno-edukacyjnych, przeprowadzają rozmowę pod kątem nadużywania
alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych lub leków oraz przekazują
informacje o koniecznych do zrealizowania działaniach w celu zaprzestania stosowania
przemocy w rodzinie. Sprawcę nadużywającego alkoholu należy skierować do gminnej
komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Zakończenie procedury "Niebieska
Karta" może nastąpić w dwóch wypadkach.
Po pierwsze, jeżeli przemoc w rodzinie ustanie i uzasadnionym
będzie przypuszczenie, że sprawca zaprzestanie jej dalszego stosowania. W takim wypadku
procedura może zostać zakończona pod warunkiem jednak, że został zrealizowany
indywidualny plan pomocy. Po drugie, zakończenie procedury następuje wówczas, gdy
zostanie stwierdzona bezzasadność podejmowanych działań. Dotyczy to w szczególności
sytuacji, gdy dotychczas podjęte działania prowadzą do wniosku, że w rodzinie nie
występuje zjawisko przemocy. Zakończenie procedury wymaga sporządzenia protokołu oraz
powiadomienia o tym wszystkich podmiotów, które w niej uczestniczyły.
Procedura "Niebieskie Karty" w kształcie nadanym przez
rozporządzenie z 13 września 2011 r. powinna przyczynić się do zintensyfikowania i
skoordynowania działań podejmowanych dotychczas przez różne służby na rzecz
przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar tej przemocy. Zasada współpracy
podmiotów zaangażowanych w realizację tej procedury oraz towarzyszący jej klarowny
rozdział zadań i obowiązków powinny w bliższej perspektywie czasowej przynieść
efekty oczekiwane przez osoby dotknięte zjawiskiem przemocy w rodzinie.
------------
1) Nowelizacja ta została dokonana ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o
przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 125, poz. 842).
2) Rozporządzenie z dnia 13 września 2011 r\ w sprawie procedury "Niebieskie
Karty" oraz wzorów formularzy "Niebieskie Karty" (Dz. U. Nr 209, poz.
1245).
dr Monika Florczak-Wątor
Uniwersytet Jagielloński |
