W 1997 roku Komenda Główna Policji wraz z Państwową Agencją
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych stworzyła procedurę oraz formularz do niej pod
nazwą "Niebieskie Karty". Procedura weszła w życie rok później, po pilotażowym
jej zastosowaniu oraz stwierdzeniu dużej przydatności w pracy dzielnicowych i
interweniujących w środowiskach funkcjonariuszy - do 2004 roku Niebieskie Karty
funkcjonowały wyłącznie w Policji. W tymże roku zmiana ustawy o pomocy społecznej
przyniosła ze sobą zmianę uprawnień pracownika socjalnego, który stosownie do obecnie
już uchylonego artykułu 107 ust. 2 "w przypadku gdy podczas przeprowadzania wywiadu
(...) poweźmie informację o występowaniu przemocy w rodzinie, może za zgodą osoby
zainteresowanej wypełnić formularz "Pomoc Społeczna - Niebieska Karta", stanowiący
załącznik do kwestionariusza wywiadu. Jak widać, ustawodawca podchodził do problemu
przemocy w rodzinie bardzo delikatnie, a działania pracownika socjalnego uwarunkowane były
zgodą i przyzwoleniem strony dotkniętej problemem. Sytuacja zmieniła się całkowicie
po nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która miała miejsce w
roku 2010.
Nowe przepisy narzuciły na gminy tworzenie gminnego systemu
przeciwdziałania przemocy, które wiązało się z przygotowywaniem i realizacją
wieloletnich programów, prowadzeniem specjalistycznego poradnictwa w zakresie przeciwdziałania
przemocy dla mieszkańców, zapewnieniem ofiarom przemocy miejsc w ośrodkach wsparcia,
oraz tworzeniem zespołów interdyscyplinarnych. Podstawowy skład zespołu został określony
w ustawie, w jego skład wchodzą przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, policji, oświaty, ochrony
zdrowia, organizacji pozarządowych oraz kuratorzy sądowi. Zespół interdyscyplinarny
jest ciałem kolegialnym, które może tworzyć w swych strukturach grupy robocze
skoncentrowane na pracy z konkretnymi przypadkami. Rolą zespołu oraz grup roboczych jest
m.in. realizacja procedury Niebieskie Karty, która została odpowiednio zmodyfikowana i
rozszerzona.
W chwili obecnej, na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów procedurę
"Niebieskie Karty" rozpoczyna wypełnienie przez przedstawiciela jednostki pomocy społecznej,
GKRPA, policji, oświaty lub ochrony zdrowia formularza zatytułowanego "Niebieska Karta
- A". Widzimy więc, że prawodawca uznał, iż należy rozszerzyć kompetencje
wszczynania procedury na inne grupy zawodowe, mające bezpośrednio do czynienia z
ofiarami przemocy - lekarzy, pielęgniarki, ratowników medycznych, którzy w formularzu
mają podobnie jak policja oddzielną część do wypełnienia, oraz pedagogów szkolnych,
nauczycieli, dyrektorów szkół. Praktyka pokazuje, że przedstawiciele tych podmiotów
bardzo niechętnie korzystają z przysługujących im możliwości, przypadki wszczęcia
przez nich procedury Niebieskie Karty są niemalże incydentalne.
Sam formularz także uległ znacznym zmianom. Po pierwsze "powiększył"
się aż do czterech części: części A wypełnianej na miejscu zdarzenia, pomagającej
zebrać podstawowe informacje o ofierze, sprawcy, rodzinie, formach przemocy występującej
w danym przypadku, działaniach prowadzonych czy to wcześniej, czy też na miejscu
zdarzenia, oraz stanie zdrowia. Po wypełnieniu część ta zostaje niezwłocznie
przekazana do Przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego, który z kolei przekazuje
Niebieską Kartę członkom zespołu bądź powołanej dla przypadku grupy roboczej.
Część B to zbiór niezbędnych ofierze przemocy informacji i zaleceń
dotyczących zjawiska przemocy w rodzinie oraz możliwości uzyskania pomocy, porady,
wsparcia. Osoba sporządzająca część A Niebieskiej Karty wręcza ten "niezbędnik"
ofierze po sporządzeniu formularza A, zaś jeżeli dotknięte przemocą jest dziecko,
rodzicowi (nie stosującemu przemocy!), bądź opiekunowi prawnemu czy też innej osobie
najbliższej.
Części C i D wiążą się bezpośrednio z pracą zespołu
interdyscyplinarnego, lub utworzonej dla danego przypadku grupy roboczej - pierwsza z
nich sporządzana jest na posiedzeniu zespołu/grupy podczas rozmowy z zaproszoną osobą
dotkniętą przemocą. Służy zdobyciu bardziej szczegółowych informacji na temat
sytuacji rodziny, oraz sporządzeniu indywidualnego planu pomocy rodzinie. Druga zaś
zostaje wypełniona na posiedzeniu z udziałem sprawcy przemocy, służy potwierdzeniu
stosowania przemocy w rodzinie, diagnozie przeszłości sprawcy i jego ewentualnych
konfliktów z prawem, oraz działań zespołu wobec osoby stosującej przemoc.
Po sporządzeniu indywidualnego planu pomocy osobie dotkniętej przemocą
w rodzinie, zespół rozdziela poszczególne działania na konkretne instytucje. Od tej
pory członkowie zespołu działają na rzecz rodziny w ramach swoich obowiązków służbowych,
co pewien czas kontaktując się ze sobą i informując o postępach, aż do doprowadzenia
do ustania przemocy w rodzinie. Niebieską Kartę zakańcza się protokołem podpisywanym
przez przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego, który zawierać musi obowiązkowo
dane osób, wobec których była realizowana procedura, datę rozpoczęcia i zakończenia
procedury oraz podjęte w jej ramach działania.
Należy podkreślić, że wszelkie działania podejmowane w ramach
Niebieskiej Karty muszą być dokumentowane - nie jest to efektem rozrośniętej
biurokracji, ale wynika z potrzeby gromadzenia ewentualnych dowodów dla prokuratury i sądu,
w razie złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Podkreślić należy, że
zespół nie ma obowiązku zawiadamiać organów ścigania o popełnieniu przestępstwa w
każdym przypadku, kiedy założona została Niebieska Karta. Trzeba bowiem pamiętać, że
nie każde zachowanie mogące zostać zakwalifikowane jako przemoc jest przestępstwem w
rozumieniu prawa karnego.
Bardzo istotne w znowelizowanej procedurze Niebieskie Karty jest to, iż
prawodawca odszedł całkowicie od zgody ofiary przemocy, rodziny na podjęcie wobec niej
działań. W artykule 9d ust. 1 wyraźnie zaznaczono, iż "podejmowanie interwencji w
środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę
"Niebieskie Karty" i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w
rodzinie". Brak zgody strony może pomagać w sytuacjach, gdy zastraszona ofiara sama
nigdy nie odważyłaby się zwrócić po pomoc. Pomocne jest w chwili kiedy mamy do
czynienia z przemocą obojga rodziców wobec dziecka - nie trzeba martwić się zgodą
opiekuna prawnego, której najprawdopodobniej nie uzyskano by. Budzi jednak zastrzeżenia,
czy podejmowanie działań bez zgody osoby zainteresowanej nie jest nadużyciem wobec
wolności obywatelskich, czy w ogóle ma sens, skoro z zespołem nie będzie miał kto współpracować
ani pojawić się na posiedzeniach, W formularzach nie ma miejsc na podpis osoby dotkniętej
przemocą, nie ma także wymogu, aby sama osoba zainteresowana zgłaszała problem
przemocy - obecnie Niebieską Kartę rodzinie może założyć w zasadzie każdy, kto
uda się do jednej z ustawowo zobligowanych do tego osób i zgłosi przypadek. Ponieważ
mogłoby to rodzić sytuacje, w których Niebieską Kartę zakładałyby osoby np. zwaśnione
z rodziną, której sprawa dotyczy, w ramach zemsty, złośliwości, głupiego żartu,
prawodawca co prawda nie zezwala na odmowę założenia Niebieskiej Karty, ale przewiduje
możliwość błyskawicznego zakończenia procedury z uwagi na brak zasadności
podejmowania działań. Konieczna do takiego rozwiązania jest bardzo wnikliwa diagnoza
przypadku, którą znacznie ułatwia idea zespołowych działań przedstawicieli najważniejszych
lokalnych instytucji.
Podsumowując : zmiany w procedurze Niebieskie Karty położyły nacisk
przede wszystkim na współpracę między rozmaitymi instytucjami, których
przedstawiciele stykają się z problemem przemocy w rodzinie, mają możliwość wczesnej
diagnozy i interwencji. Dopasowano formularz Niebieskiej Karty do idei szczegółowej
diagnozy sytuacji, możliwości weryfikacji i oceny zasadności podejmowanych działań,
oraz w efekcie długotrwałych działań zespołowych na rzecz polepszenia sytuacji w
rodzinie. Jednocześnie nałożono na instytucje ogromną trudność oraz odpowiedzialność
oceny sytuacji w rodzinie i postępowania na rzecz polepszenia jej warunków nawet wbrew
woli jej członków i przy braku współpracy z ich strony. Pozostawiono ogromną swobodę
interpretacji aktu wykonawczego, zezwalając na tworzenie prawa miejscowego w postaci np.
uchwał podejmowanych przez zespół interdyscyplinarny, jeżeli chodzi o uściślenie
sposobu realizacji procedury. Wszystko to w jednym celu - aby jeszcze skuteczniej zwalczać
niebezpieczne zjawisko przemocy domowej, oraz chronić jej ofiary.
JAK ZAŁOŻYĆ NIEBIESKĄ KARTĘ?
Jeżeli jesteś ofiarą przemocy w rodzinie lub jej świadkiem, jeżeli
masz szczegółowe informacje o tym, że w czyjejś rodzinie dzieje się bardzo źle,
dochodzi do aktów przemocy, bezpieczeństwo dzieci, osób starszych, niepełnosprawnych
jest zagrożone, masz moralny obowiązek zgłosić to odpowiedniej instytucji!
Zgodnie z przepisami prawo do założenia Niebieskiej Karty mają:
pracownicy socjalni Twojego najbliższego Ośrodka Pomocy Społecznej, członkowie Gminnej
Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Policja, pedagodzy i nauczyciele szkolni,
oraz pracownicy służby zdrowia: lekarze, pielęgniarki, ratownicy medyczni. Wybierz spośród
powyższych osobę, do której masz największe zaufanie, która w Twoim odczuciu będzie
w stanie najlepiej, najskuteczniej Ci pomóc i nie czekaj! PRZEŁAM PRZEMOC! |
