Kraków, część III
ŁĄKTA STARA
(1376 Lankty - kop. z XVII w., 1384 Lankti - or., 1406 Lancta, 1407 Langthi, 1408 due
Lankti, 1409 Antiqua Lanka!, Antiqua Lancti, Lantca!, 1415 bina Lanktha, 1427 Langkta,
1416 Lanca, 1432 Ląktha, 1443 due Lakthy, Lakthy, 1448 Lactha, 1449 Lanchtha, 1450
Lanthky, 1451 Lanctha, 1463 Lankthy, Ląnktha, 1485 Luneta, 1489 Lrathka Antiqua, 1490 Ląthka
Antiqua, 1505 Sthara Langtha, 1511 Minor Lankta, 1529 Lantha utraque, Ląkthka Antiqua,
1530 Lącta Minor)1 dziś Łąkta Górna, 7 km na SW od Lipnicy Murowanej.
1. 1489 n., 1581 pow. szczyrz. (RP k. 144; ŹD s. 55); 1505 pow. czchow. (ZK 23 s. 268);
1529, 1597 par. Żegocina (LR s. 79; WR k. 179v).
2. 1485 L. k. Lipnicy [Murowanej] (Kaczm. 8225); 1513 > p. 3a; 1550 rozgraniczenie między
Królówką a L. [Starą] i Skrzydłówką > Królówka p. 2.
3. Własn. szlach. -a. Sprawy własnościowe. 1372-85 Żegota Szafraniec [h. Stary Koń]
poświadczony jako dz. L. od 1376 i Zębocina od 1384, wojski krak. od 1372, zm. po 30 VI
1385 (UM 491; MP 3, 884; SP 8, 2397, 2474, 2542, 2607, 2684, 3137, 3245, 3422, 3606,
3646); 1376 celnik Jakub na polecenie wojskiego krak. Żegoty dz. L. pobiera od mieszczan
miech, cło w Słomnikach, które to cło należy do urzędu wojskiego. Przed krak. sądem
ziemskim Żegota jako zachodźca Jakuba nie stawił się na pozew klasztoru miech.,
dlatego sąd uwolnił mieszczan od opłat celnych w Słomnikach (Mp. 3, 884); 1384 Tomek z
Zębocina przeciw wojskiemu Żegocie [z L. w sprawie o złorzeczenia] (SP 8, 2379, 2474,
2542, 2607, 2679, 2684); przed 1385 Żegota Szafraniec [z L.] przekazał kl. Dominikanów
w Krakowie wielki kielich (H. Zeissberg, Kleinere Geschichtsąuellen Polens im
Mittelalter, w: Archiv fur osterreichische Geschichte, 55, 1877, s. 140); 1385 ww. Żegota
oddala roszczenia Trochy [w SP błędny odczyt "Trotha" zamiast "Trocha", por.
SSNO 5, s. 467] z Proszowic o źrebaka, krowę, wykę i siano; Jan z Proszowic z Żegota o
5 kop grochu, 4 wozy wyki, źrebaka i krowę (SP 8, 3137, 3245, 3355, 3422, 3606, 3646).
1406-272 Mikołaj Szafraniec zw. też Szafranek [h. Stary Koń] dz. obu L., Bedlny,
Bytomska i Żegociny, duchowny diec. krak. przed r. 1432 (KUJ 1, 40; SP 2, 1216; 7, 1252;
GK 1 s. 120-1; 1b s. 43; 2 s. 310, 458, 461, 681; 4 s. 249, 264, 287; ZK 5 s. 23, 28, 159,
169, 193; 7 s. 312; 8 s. 214; 10 s. 23; Bullarium 5, 107); 1408 tenże jako poręczyciel
Piotra z Chełmu [par. Zwierzyniec] gwarantuje Strzechnie Mikulowej z Białej [par. Irządze]
zwrot długu Piotra ewentualnym wwiązaniem w L.; tenże Szafraniec gwarantuje Klemensowi
z Turska [pow. sand.] zwrot 84 grz. ewentualnym wwiązaniem na sumę 200 grz. w dobra: "duas
Lankti" [tj. L. S. i Łąkta Nowa], Bytomsko i Żegocina (ZK 5 s. 23, 28); 1411 >
Leszczyna [par. Trzciana].
1415-9 Katarzyna z L. wd. po Zawiszy Czerwonym (ZK 6 s. 101, 526-7); 1415 taż sprzedaje
za 500 grz. w półgr i za 3 kmieci w Wilkowicach [niezid.] Piotraszowi ze Smolic kupione
[od kogo?] wsie: obie L., Żegocinę, Bytomsko i Rozdzielę [par. Żegocina] (ZK 6 s.
101); taż Katarzyna przeciw Janowi Szafrańcowi kustoszowi kat. krak. o L. i 4 wsie do L.
przynależne (ZK 6 s. 255 zp.); 1416 Małgorzata z Lipnicy [Murowanej] pozywa Katarzynę
Łąkcką (Lanczaczka) z L. o to, że razem z 3 równymi jej towarzyszami, na drodze
publicznej zadali jej 2 rany krwawe i 16 sinych oraz zabrali 1 1/2 grz., płaszcz wart. 16
gr i szatę kobiecą (balneamen) wart. 1 kopy gr Katarzyna stawia w tej sprawie kapelana
Macieja mnicha z Libichowej-Trzciany (ZCz. 2 s. 177 zp., 179); 1419 Mik. Szafraniec
sprzedaje za 24 grz. z pr. odkupu do 3 lat [Mik.] Marszowskiemu dobra Bedlna. Jan Niedźwiedzia
poręcza za Szafrańca, że nikt nie będzie kwestionował kupna, z wyjątkiem zgłaszających
pretensje na mocy pr. bliższości (GK 1 s. 120-1); 1424 tenże Szafraniec zastawia za 20
grz. Janowi z Ujazdu [par. Trzciana] całą dziedzinę Bedlnę (ZK 7 s. 312); 1425 tenże
był gotów wykupić za 20 grz. od Jana ze Zbigniewa [dziś Zbydniów, i z Ujazdu] wieś
Bedlnę; tenże Jan gotów był przyjąć od Szafrańca 20 grz., za które trzyma zastawem
Bedlnę (GK 2 s. 458, 461).
1427 Mik. Szafranek niegdyś z L. sprzedaje za 40 grz. Mikołajowi z Marszowic [par.
Niegowić], z pr. odkupu za 30 grz. do 5 lat, wieś Bedlnę. Jeżeli nie wykupi za te 30
grz., Mikołaj z Marszowic do płaci mu 10 grz. (ZK 8 s. 214-5); 1432 Mik. Szafranek
[niegdyś] z L. sprzedaje za 60 grz. Mikołajowi z Marszowic całą Bedlnę (ZK 10 s. 23);
tenże Mik. Szafraniec duchowny diec. krak., który w latach młodzieńczych był rycerzem
i uczestniczył w licznych wojnach i rozlewach krwi przeciw nieprzyjaciołom króla Polski
Władysława [Jag.], nikogo jednak własną ręką nie zabił, ani nie okaleczył, wniósł
do Kurii Rzymskiej suplikę o zwolnienie go od ekskomuniki i kar, którym być może
podlegał, a które mogłyby stanowić przeszkodę dla święceń, sprawowania świętych
obrzędów i obejmowania beneficjów. Kuria uznaje Mikołaja za godnego udzielenia
dyspensy (Bullarium 5, 107).
1432-59 Jan Zawisza Szafraniec z L. [h. Stary Koń] s. Zawiszy Czerwonego i Katarzyny, właśc.
Zębocina i do r. 1448 cz. Stogniowic, ożeniony z Anną [c. Poznana], siostrą Mikołaja
z Zębocina i Stogniowic (ZK 10 s. 44-5; 13 s. 259; 146 s. 266, 448; 147 s. 205, 207, 217,
243, 246: Johannes de L. alias Zauissius; 150 s. 334-5, 340; 197 s. 379-80; 199 s. 25, 95,
165; 200 s. 2; GK 11 s. 447; OK 9 s. 43-4); 1432 tenże zobowiązuje się płacić przez 2
lata Laczkowi z Sosnowic 2 grz. 1 wiard. czynszu z dóbr Zębocin i Stogniowice. Jeżeli
arbitrzy stwierdzą, że Zawisza tylko przez rok winien płacić Laczkowi ten czynsz, wówczas
winien ustąpić z dóbr pod zakładem 50 grz., a jeśli dochód okazałby się większy,
powinien dopłacić Laczkowi 3 wiard. (ZK 10 s. 44-5); 1434 Anna ż. Zawiszy z L. kwituje
Laczka z Sosnowic z wszystkich kosztów i wydatków poniesionych z racji opieki nad
dobrami Zębocin i Stogniowice, a ten oświadcza, że nie będzie wnosił do niej żadnych
pretensji; 1443 Iwo z Obiechowa pozywa ww. Zawiszę z L. o obie L., Żegocinę, Rozdzielę
i Bytomsko (ZK 146 s. 266,448); tenże Iwo dokonuje zamiany dóbr z Zawiszą z L. i jego
ż. Anną. Daje Zawiszy całe dobra Skrzydłówka w pow. czchow., otrzymując w zamian cz.
Stogniowic w pow. prosz. Iwo ma uwolnić Skrzydłówkę od zastawów pod zakładem 140
grz., które ma u sędziego Bartosza. Zawisza i jego ż. Anna również mają uwolnić cz.
Stogniowic od zastawów pod zakładem 100 grz. (ZK 150 s. 334-5, 340); 1449 Zawisza z L.
gwarantuje [swemu zięciowi] Jakubowi z Więckowie [par. Zębocin] zwrot 80 grz.
ewentualnym wwiązaniem w takie dobra, które będą przynosiły 8 grz. rocznie; ww. Jakub
zapisuje ż. Annie 100 grz. posagu i 100 grz. wiana na całej cz. swych dóbr w Więckowicach
(ZK 199 s. 25); 1450 Zawisza z L. w imieniu swoim i [siostry] Anny wd. po Janie z
Melsztyna zapisuje gwardianowi kl. Franciszkanów w Krakowie 2 grz. rocznie za wynajęcie
dożywotnio ich matce Katarzynie wd. po Zawiszy [Czerwonym] domku położonego przy domu Młodziejowskiego
w Krakowie (OK 9 s. 43-4); Zawisza z L. zobowiązuje się zapłacić pod sankcją kary XV
swemu zięciowi Jakubowi ze Strzelc [pow. wiśl., i z Więckowic, h. Grzymała] 60 grz.
posagu c. [Anny] w formie 6 grz. czynszu rocznego; 1451 tenże i [br. jego żony] Mik. Zębociński
zobowiązują się zapłacić ww. Jakubowi 60 grz. w formie 6 grz. czynszu (ZK 199 s. 95,
165); 1451 > Łąkta Nowa p. 2; 1459 Anna ż. Zawiszy z L. ustępuje swemu br. Mikołajowi
z Zębocina z wszystkich dóbr ojczystych i macierzystych w Zębocinie (ZK 200 s. 2).
1462-85 Jan Zawisza z L., zw. też Zawiszą [h. Stary Koń, s. Zawiszy i Anny?] (ZK 16 s.
44, 56, 77, 88, 99; ZCz. 4 s. 324, 353, 437, 472; OK 3 s. 395; Mp. 5 J 3, O 133); 1462-3
tenże procesuje się ze Spyfkiem z Wieruszyc (ZK 16 s. 44, 56, 77, 88); 1463 > Kobylec
p. 3; 1465 Spytek z Melsztyna zapisuje 100 grz. Janowi Zawiszy za zasługi na Brzozowej w
pow. biec. [par. własna], którą będzie trzymał do czasu jej wykupienia; 1467 woźny sądu
ziemskiego czchow. daje ww. Zawiszy wwiązanie w Brzozową (ZCz. 4 s. 324, 353); 1470 >
ww. Brzozowa p. 3; 1471 Elżbieta ż. Wyszka z Otfinowa [pow. wiśl.] ustępuje swemu ojcu
Janowi Zawiszy z L. oraz br. Janowi i Stanisławowi z wszystkich dóbr ojczystych i
macierzystych (ZCz. 4 s. 472).
1471-1505, zm. przed 1511 Jan i Stanisław Zawiszowie [h. Stary Koń] ss. ww. Jana
Zawiszy, dz. L. A. i Łąkty Nowej, Skrzydłówki, Bytomska, Rozdziela i Żegociny (GK 26
s. 485; ZCz. 4 s. 472; 7 s. 203-4; 8 s. 9; ZK 23 s. 268); 1497 ciż gwarantują Mik. Korzeńskiemu
z Korzennej zwrot 200 fl. węg. ewentualnym wwiązaniem w swoje wsie L. A. i Łąkta Nowa
(GK 26 s. 485); 1505 ww. Jan i Stanisław ustępują wieczyście Janowi i Marcinowi
dzieciom zm. Mik. Strzeleckiego z Więckowie "privignis suis germanis" [zapewne wnuki
siostry Zawiszów Anny ż. Jakuba z Więckowiec i Strzelc, > wyżej 1449, 1450, czyli
cioteczne wnuki Jana i Stanisława] i Janowi z Otfinowa siostrzeńcowi swemu [s. Wyszka z
Otfinowa i Elżbiety siostry Jana i Stanisława, > wyżej 1471] wsie: L. S., Łąkta Mała
[czyli Nowa], Skrzydłówka, > Bytomsko [tu w SHGK 1 s. 310 z błędną datą 1504-5],
Rozdzielę i Żegocina, i dają w nie wwiązanie. Strzeleccy i Otfinowski winni wykupić
za 50 grz. zapis dla Jana Czerzowskiego na tych dobrach (ZCz. 7 s. 203-4; ZK 23 s. 268-9).
1505-28 Jan Otfinowski z Otfinowa s. Wyszka z Otfinowa i Elżbiety c. ww. Jana Zawiszy z
L. dz. obu L., od 1513 dz. L. S., Żegociny, Bytomska i Rozdziela (ZCz. 7 s. 203-4; 8 s.
3-5, 97-101, 153-4; 9 s. 307-8, 503-4; ZK 23 s. 268-9; MS 4, 9059).
1505-14 Jan Strzelecki dz. L. S. i Łąkty Nowej > Łąkta Nowa. 1505-45 Marcin
Strzelecki dz. L. S. i Łąkty Nowej > Łąkta Nowa; 1509 Otfinowski otrzymuje
zwolnienie od wyprawy wojennej (MS 4, 9059); 1511 Anna wd. po Stan. Swiradzie z
Krzyszkowic [par. Gorzków, c. Wyszka z Otfinowa i ww. Elżbiety] sprzedaje za 250 fl. br.
Janowi Otfinowskiemu z L. swoje cz. dóbr w L. S. i Łąkcie Nowej, Skrzydłowce, Żegocinie,
Bytomsku i Rozdzielu, przypadłe jej po zm. wujach Janie i Stan. Zawiszach (ZCz. 8 s.
3-5); Jan Strzelecki z Więckowie oświadcza, że gotów był przyjąć od Jana, Mikołaja
i ich innych braci, ich sióstr - Garlickich - zapis wieczysty, który winni byli mu
uczynić na większej cz. dóbr: L. S., Łąkta Nowa, Skrzydłówka, Bytomsko, Żegocina i
Rozdzielę, zgodnie z układem, za który poręczyli Mik. Ziemlicki z Kazimierzy Małej
[pow. wiśl.] i Stan. Ujejski z Zagajowa [pow. wiśl.]; br. niepodzieleni Stan., Jan, Mik.
i Andrzej Garliccy [wnukowie Jakuba Strzeleckiego z Więckowic i Garlicy Średniej3 i Anny
c. ww. Zawiszy z L., > wyżej 1448, 1450] sprzedają za 400 fl. br. Janowi i Marcinowi
Strzeleckim ss. zm. Mik. Strzeleckiego z Więckowic całe cz. ich dóbr w: L. S. i Łąkcie
Nowej, Skrzydłowce, Bytomsku i Rozdzielu, które to dobra ustąpiła Garlickim jako swoim
synom i dokonała zapisu "in actis regalibus Cracoviensibus" Anna ż. zm. Mik.
Garlickiego [z Garlicy Średniej]. Dobra te przypadły jej po wujach Stan. i Janie
Zawiszach (ZCz. 8 s. 9-10).
1513 Arbitrzy: Michał Czuryło star. niepołomski i łowczy krak. Adam Niewiarowski z
Niewiarowa, Zbigniew Łapka z Kobylca i Mik. Kępanowski z Kępanowa pośredniczą w
dziale dóbr: Łąkta Nowa, Skrzydłówka, L. S., Kępa [zapewne osada młyńska położona
nad rzeką dziś nie istnieje, bliżej niezlokalizowana], Bytomsko, Żegocina i Rozdzielę
między z jednej strony br. niepodzielonymi Janem i Marcinem Strzeleckimi a z drugiej
strony Janem Otfinowskim. Strzeleckim przypada: Łąkta [Nowa], Skrzydłówka z lasem zw.
Przelasek [dziś w Żegocinie las zw. Przylasek; UN 2 s. 66], z wyłączeniem sołectwa i
młyna w Skrzydłowce, w granicach, jakie od dawna są określone. Jan Otfinowski
otrzymuje dobra: L. S., Kępa z rolą która należy do karczmy i młyna w Kępie, dodaną
"de dominio lankyeczkye", Żegocina, Bytomsko, Rozdzielę, sołectwo i młyn w Skrzydłowce
z łąkami, rolami folw. i lasami do tegoż sołectwa należącymi, z zastrzeżeniem, że
sołtys nie będzie miał żadnej władzy, w tym sądowniczej, nad kmieciami w Skrzydłowce.
Kmiecie ci nie powinni też pracować dla sołectwa lub młyna. Strzeleccy winni
Otfinowskiemu dopłacić 80 grz., z tym warunkiem, że kmiecie i inni mieszkańcy Skrzydłówki
będą mieli pr. wolnego wypasu bydła i trzody w lasach i na łąkach sołectwa. Kmiecie
i mieszkańcy z L. S. i innych wsi Otfinowskiego będą mieli wolny wypas w ww. lesie
Przelasek, z wyjątkiem wypasania "in fagina alias na bukwy". Podział i wwiązanie w
ww. dobra zostają zabezpieczone 200 grz. wadium, tj. 100 grz. zabezpiecza podział, a 100
grz. - wwiązanie. Ponadto Jan Strzelecki jest obow. pod specjalnym wadium 100 grz.
stawić br. Marcina dla wpisania działu do akt ziemskich (ZCz. 8 s. 97-101; AS 5, 58 reg.
- tu dwukrotnie z błędem: zamiast "Campa" czyli Kępa jest "campus"); Marcin
Strzelecki z Więckowic zobowiązuje się pod wadium 100 grz. przestrzegać powyższego
podziału (ZCz. 8 s. 153-4); 1522 Jan Otfinowski z L. S. i Marcin Strzelecki ze Skrzydłówki
zawierają ugodę w sprawie wolnego wypasu, gwarantowanego w wieczystym podziale dóbr [>
1513]. Strzelecki unieważnia zapis o wolnym wypasaniu przez wszystkich kmieci ze Skrzydłówki
na polach sołectwa w Skrzydłowce i zezwala tylko 4 kmieciom: Zającowi, Piotrowi,
Baranowi i Maźnikowi i ich potomkom wypasać w lasach sołectwa, w miejscach nadających
się do pasienia, których Jan Otfinowski nie powinien zasiewać. Kmiecie wypasający nie
mogą Otfinowskiemu wyrządzać szkód. Strzelecki i jego poddani nie mają praw do nawsia
(villagium) usytuowanego naprzeciw łanu i ról sołtysa w Skrzydłowce. Strzelecki
zezwala Otfinowskiemu i jego potomnym zrobić przekopę dla odprowadzania wody z rzeczki
[Saneczka czyli Żegociński Potok], która płynie przez Skrzydłówkę na jego nawsie i
do jego sadzawki uczynionej na tej rzeczce. Zezwala też na budowę mostu przez tę
przekopę, jeśli będzie taka potrzeba. Otfinowski ustępuje Strzeleckiemu w Skrzydłowce
całą rolę zw. Rokoszowska, oprócz ogrodu do tej roli należącego. Obie strony mają
dotrzymać ugody pod zakładem 20 grz. (ZCz. 9 s. 307-8); 1523 > Kamionna p. 3; 1528
Anna ż. Mik. Świradzkiego z Kijan, otrzymawszy zadośćuczynienie, za zgodą męża ustępuje
ojcu Janowi Otfinowskiemu z wszystkich dóbr ojczystych i macierzystych (ZCz. 9 s. 503-4);
1529 role folw. (LR s. 79).
-b. Kmiecie, włodarze. 1408 Andrzej włodarz z L. (ZCz. 1 s. 209); 1408-9 Stojsław,
Stojek, Swojsław kmieć z L. S. (ZCz. 1 s. 209, 236-7); 1419 Stanisław kmieć [ongiś] z
L., [obecnie] z Lasocie (ZCz. 2 s. 308, 323); 1444 Marcin kmieć z Nieszkowic [Wielkich,
par. Pogwizdów] pozywa [kmiecia] Stan. Świrada z L. o to, że z 6 towarzyszami przeszedł
granice, napadł na młyn w Nieszkowicach, zadał Marcinowi 16 ran i wyrządził szkody
wart. 10 grz. Andrzej Myszka kanonik krak. [dz. cz. Nieszkowic Wielkich] staje za swoim człowiekiem
i wnosi o karę (GK 8 s. 1048, 1064); 1485 > p. 6); 1513, 1522>p. 3a.
-c. Pobór. 1489-1501 z 2 ł. (ŹD s. 450; RP k. 30, 57, 94, 120, 144, 71, 186, 200, 220,
237, 266, 295, 355); 1530 z 2 ł. (RP k. 33).
5. 1529 L. S. i Żegocina dają dzies. snop. wart. 5 1/2 grz. bpowi w dziesięcinnym
kluczu krak., dzies. snop. z ról folw. w L. S. i Łąkcie Nowej, ze Skrzydłówki i z sołectwa
w Bytomsku wart. 8 grz. oraz meszne z L. S. należą do pleb. w Żegocinie (LR s. 6, 79).
6. 1415, 1432 > p. 3a; 1485 piekarz Jan Kozag z L. przyjęty do pr. miej. w Krakowie
(Kaczm. 8225).
ZLS
1 Już w 1409 r. zapisano nazwę Antiqua Lancti, istniała więc już Łąkta Nowa. Ze
względu na wspólnych właścicieli obu tych wsi i pojawienie się nazwy Łąkta Nowa lub
Łąkta Wielka - w odróżnieniu od Łąkty Starej - dopiero pod koniec XV w. zapisy
nazw obu wsi w haśle Łąkta Stara sprzed 1505 r. odnoszą się - lub mogą się odnosić
- do obu Łąkt. W haśle Łąkta Stara zgromadzono też materiał źródłowy do obu
Łąkt do r. 1505, w którym po śmierci Jana i Stan. Zawiszów z rodziny Szafrańców h.
Stary Koń Łąktę Starą otrzymał Jan Otfinowski h. Gryf, Łąktę Nową Strzeleccy h.
Grzymała.
2 Nie jest wiadomo, kiedy Mik. Szafraniec przestał być właśc. L. W r. 1427 pierwszy
raz występuje jako były właśc. Prawdopodobnie w tym czasie został duchownym, > niżej
1432. Z L. pisał się jeszcze w latach 1431 i 1432 (GK 4 s. 249, 264, 287; ZK 9 s. 289;
10 s. 23).
3 Por. Garlica Średnia r. 1467 p. 3 (SHGK 1 s. 712).
Źródło: Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w średniowieczu,
Kraków, część III |